O muzeum
Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942−1945) (w organizacji) rozpoczęło działalność 1 stycznia 2021 r. na podstawie uchwały Rady Miasta Krakowa. Jako jednostka w organizacji jest zarządzane przez Muzeum Krakowa.
Muzeum KL Plaszow powstało, by objąć opieką teren po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Plaszow, funkcjonującym w latach 1942–1945. Ocenia się, że przeszło przez niego ok. 35 tys. więźniów: Żydów, Polaków i osób innych narodowości. W obozie zostało zamordowanych 5–6 tys. ludzi.
Zadaniem Muzeum KL Plaszow jest praca badawcza i edukacyjna na rzecz pamięci o historii KL Plaszow i o jego ofiarach. Pod opieką instytucji znajduje się teren poobozowy, wpisany do rejestru zabytków, oraz historyczny budynek – Szary Dom. W bezpośrednim sąsiedztwie terenu poobozowego powstanie budynek Memoriału. Zarówno w Szarym Domu, jak i w Memoriale znajdzie się wystawa stała o obozie.
Otwarcie wystaw stałych Muzeum KL Plaszow dla zwiedzających planowane jest na koniec 2025 r.
Muzeum KL Plaszow powstało, by objąć opieką teren po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Plaszow, funkcjonującym w latach 1942–1945. Ocenia się, że przeszło przez niego ok. 35 tys. więźniów: Żydów, Polaków i osób innych narodowości. W obozie zostało zamordowanych 5–6 tys. ludzi.
Zadaniem Muzeum KL Plaszow jest praca badawcza i edukacyjna na rzecz pamięci o historii KL Plaszow i o jego ofiarach. Pod opieką instytucji znajduje się teren poobozowy, wpisany do rejestru zabytków, oraz historyczny budynek – Szary Dom. W bezpośrednim sąsiedztwie terenu poobozowego powstanie budynek Memoriału. Zarówno w Szarym Domu, jak i w Memoriale znajdzie się wystawa stała o obozie.
Otwarcie wystaw stałych Muzeum KL Plaszow dla zwiedzających planowane jest na koniec 2025 r.
MENU
FAQ
FAQ
Historia
Inwestycje
Inne
- W jakim okresie funkcjonowały obóz pracy i obóz koncentracyjny?
Obóz pracy przymusowej dla krakowskich Żydów funkcjonował od jesieni 1942 r., a 10 stycznia 1944 r. został przekształcony w obóz koncentracyjny. Ostatnia grupa więźniów, składająca się z ok. 600 osób, opuściła KL Plaszow 14 stycznia 1945 r.
- Ile osób poniosło śmierć w obozie?
Archiwum obozowe zostało zniszczone, dlatego liczba ofiar KL Plaszow i osób pochowanych na jego terenie jest szacunkowa. Na podstawie dostępnych źródeł historycznych ocenia się, że na obszarze obozu mogą znajdować się szczątki ok. 56 tys. zabitych podczas wojny, w tym więźniów obozu oraz ofiar egzekucji Gestapo i likwidacji getta w 1943 r.
- Ilu więźniów przeszło przez obóz Plaszow?
Przez cały okres funkcjonowania obozu więziono w nim w sumie ok. 30–35 tys. osób.
- Jakiej narodowości byli więźniowie i skąd pochodzili?
Obóz pierwotnie przeznaczony był dla Żydów z likwidowanego getta w Krakowie. Najliczniejszą grupę więźniów stanowili Żydzi z Generalnego Gubernatorstwa, głównie z gett w Krakowie i okolicach. Prócz Żydów w obozie umieszczano także Polaków – podejrzanych o działalność konspiracyjną krakowian oraz mieszkańców podkrakowskich miejscowości. Więziono tu również rodziny romskie. KL Plaszow był ponadto obozem tranzytowym. Trafiały do niego transporty z innych obozów w dystryktach krakowskim, lubelskim i radomskim; przywożono tu też Żydów z Węgier, których kierowano następnie do KL Auschwitz.
- Czym był podobóz dla Polaków?
W lipcu 1943 r. na terenie obozu pracy przymusowej Plaszow utworzono odrębną jednostkę, tzw. obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Więziono w nim osoby oskarżane o przynależność do ruchu oporu, przestępstwa administracyjne i pospolite, a także ofiary pacyfikacji podkrakowskich wsi. W styczniu 1944 r. obóz pracy wychowawczej stał się częścią KL Plaszow. Czas odbywania kar (od trzech do sześciu miesięcy) bywał często wydłużany. Liczba więźniów wynosiła od kilkuset do ok. 3 tys. osób.
- Czy na terenie obozu przebywały osoby niebędące jego więźniami?
W obozie umieszczano też osoby niebędące formalnie jego więźniami. W 1944 r. przetrzymywano na terenie KL Plaszow kilka tysięcy mężczyzn, prewencyjnie aresztowanych 6 sierpnia w Krakowie w związku z wybuchem powstania warszawskiego (tzw. czarna niedziela). Ponadto niemieckie formacje policyjne przeprowadzały na terenie obozu egzekucje osadzonych w krakowskich więzieniach, przede wszystkim z więzienia przy ulicy Montelupich.
- Jakie prace wykonywali więźniowie na terenie obozu i poza nim?
Więźniowie KL Plaszow pracowali przy budowie i rozbudowie obozu – rozbierali i niwelowali cmentarze żydowskie, na terenie których założono obóz, byli kierowani do pracy w dwóch kamieniołomach obozowych, przy wznoszeniu nowych obiektów (baraków, koszar załogi, piekarni) czy kopaniu stawów przeciwpożarowych. Do września 1943 r. więźniowie pracowali także w przedsiębiorstwach i fabrykach położonych poza obozem. Część z nich była osadzona w podobozach zlokalizowanych przy tych zakładach (np. przy Fabryce Naczyń Emaliowanych Oskara Schindlera czy Krakowskiej Fabryce Kabli). Więźniowie pracowali także w znajdujących się na terenie obozu warsztatach szewskich, trykotarskich, metalowych, zegarmistrzowskich, papierniczych, w drukarni i szczotkarniach oraz w zakładach krawieckich Juliusa Madritscha.
- Gdzie na terenie obozu znajdowały się miejsca masowych egzekucji?
Masowe egzekucje odbywały się w trzech miejscach na terenie obozu: przy północnej granicy starego cmentarza żydowskiego (tzw. bagier, od pracującej tam koparki) oraz na terenie szańców FS-21 (H-Górka, gdzie obecnie stoi krzyż) i FS-22 (C-Dołek, gdzie obecnie stoi Pomnik Ofiar Faszyzmu). Określenie H-Górka, czyli Hujowa Górka, pochodzi od nazwiska esesmana Alberta Hujera, często dokonującego egzekucji w obozie. Z kolei nazwę C-Dołek, czyli Cipowy Dołek, nadali temu miejscu przez analogię sami więźniowie.
- Kim były ofiary egzekucji na terenie obozu?
Na terenie KL Plaszow ginęli więźniowie obozu oraz osoby przywożone tam przez Gestapo wyłącznie na egzekucje (głównie więźniowie polityczni, Żydzi ukrywający się na tzw. aryjskich papierach, mieszkańcy pacyfikowanych podkrakowskich miejscowości). W marcu 1943 r. w obozie rozstrzeliwano także Żydów z krakowskiego getta – przeważnie osoby starsze, które nie mogły wykonywać ciężkiej pracy.
- Dokąd wywożono więźniów obozu w trakcie jego funkcjonowania i likwidacji?
W 1943 r. więźniów obozu pracy wywożono do obozów zlokalizowanych przy dużych fabrykach, m.in. w Pionkach, Skarżysku-Kamiennej, Częstochowie. Od lata 1944 r., w związku z rozpoczęciem likwidacji KL Plaszow, wysyłano z niego transporty do następujących obozów: KL Auschwitz, KL Mauthausen, KL Gross-Rosen i jego podobozu w Brünnlitz, KL Ravensbrück, KL Flossenbürg i KL Buchenwald.
- Czy członkowie załogi obozu zostali osądzeni po wojnie?
Po wojnie odbyły się dwa główne procesy, w których sądzono funkcjonariuszy KL Plaszow: proces komendanta Amona Götha, zakończony wyrokiem śmierci (egzekucję wykonano 13 września 1946 r.), oraz proces osiemnastu członków załogi obozu, w którym 21 stycznia 1948 r. na karę śmierci skazano Lorenza Landsdorfera, Ferdinanda Glasera, Edmunda Zdrojewskiego i Arnolda Büschera, zaś dwunastu byłych esesmanów otrzymało wyroki długoletniego więzienia. Jeden z pozostałych dwóch esesmanów zmarł przed końcem procesu, drugi został uniewinniony. Część funkcjonariuszy w kolejnych latach stawała również przed polskimi, niemieckimi i austriackimi sądami.
- Z jakich części składał się obóz?
Obóz dzielił się na trzy sektory:
– więźniarski: baraki mieszkalne (osobne dla kobiet i mężczyzn), latryny, część szpitalna oraz gospodarcza (kuchnia, magazyny produktów spożywczych, piekarnia), a także kwarantanna;
– administracyjny, przeznaczony dla załogi obozowej: koszary, komendantura, baraki, garaże, magazyn zrabowanego mienia i domy oficerów SS;
– przemysłowy, w którym mieściły się warsztaty korzystające z niewolniczej pracy więźniów. - Gdzie można znaleźć archiwalia związane z historią obozu?
Relacje i dokumenty dotyczące KL Plaszow znajdują się przede wszystkim w zbiorach Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie i USC Shoah Fundation w Los Angeles. Muzeum Krakowa w grudniu 2019 r. uruchomiło Archiwum Cyfrowe KL Plaszow (www.ca.muzeumkrakowa.pl), które docelowo stanie się kompendium wiedzy na temat obozu.
- Co znajdowało się na terenie obozu przed 1942 r.?
Przed powstaniem obozu na tym terenie znajdowały się dwa szańce i prochownie austriackiej twierdzy Kraków z XIX w. oraz dwa cmentarze żydowskie (gminy podgórskiej, założony w 1887 r., oraz gminy krakowskiej, funkcjonujący od 1932 r.) z budynkami służącymi uroczystościom pogrzebowym i pełniącymi funkcje administracyjne. Znajdowało się tam także sanatorium żydowskiego Towarzystwa Ochrony Zdrowia w Krakowie dla dzieci zagrożonych gruźlicą. Przy obecnych ulicach Heltmana, Jerozolimskiej i Wielickiej stały prywatne domy.
- Jaki obszar zajmował obóz i jak przebiegało jego ogrodzenie?
W połowie 1944 r. obóz zajmował powierzchnię ok. 80 ha. Jego granica przebiegała od bramy głównej przy ulicy Jerozolimskiej wzdłuż ulicy Wielickiej aż do obecnej ulicy Kamieńskiego (wraz z domami przy ulicy Pańskiej). Następnie ogrodzenie obozu wytyczono wzdłuż ulicy Kamieńskiego, nad granią kamieniołomu „Bonarka”, wzdłuż ulicy Swoszowickiej i obecnej drogi dojazdowej do zbiornika Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji „Krzemionki”, a następnie na jej przedłużeniu aż do wapiennika miejskiego.
- O instytucji Muzeum KL Plaszow
Utworzenie Muzeum KL Plaszow to przedsięwzięcie, w które zaangażowane są miasto Kraków oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzeum ma stać na straży pamięci tysięcy ofiar byłego niemieckiego nazistowskiego obozu KL Plaszow. Utworzenie instytucji, uporządkowanie terenu i budowa budynku wystawowego – Memoriału – są podyktowane potrzebą godnego upamiętnienia tragicznej historii tego miejsca i ugruntowania wiedzy o istnieniu niemieckiego obozu koncentracyjnego i pracy przymusowej w Krakowie podczas II wojny światowej.
Powołanie instytucji Muzeum ‒ Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie. Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942–1945) (w organizacji) jest odpowiedzią na wieloletnie apele o upamiętnienie ofiar KL Plaszow. Muzeum rozpoczęło działalność 1 stycznia 2021 r. Jest współprowadzone przez Gminę Miejską Kraków i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. - Jak będzie wyglądać upamiętnienie ofiar byłego niemieckiego nazistowskiego obozu KL Plaszow?
Muzeum KL Plaszow realizuje projekt, który ma zachować teren poobozowy i zaprezentować losy więźniów i ofiar obozu. W tym celu przygotowane zostaną trasy zwiedzania terenu byłego obozu oraz dwie wystawy stałe: w nowym budynku (Memoriale) oraz w historycznym Szarym Domu.
Poza terenem poobozowym, ale w bezpośrednim jego sąsiedztwie od ulicy Kamieńskiego, planowana jest budowa muzealnego budynku Memoriału. Znajdą się w nim wystawa stała oraz infrastruktura zapewniająca funkcjonowanie miejsca pamięci (parking, informacja, kasa, toalety). Konserwacji i adaptacji na potrzeby wystawiennicze poddany zostanie również istniejący na terenie poobozowym budynek historyczny – Szary Dom, który w latach funkcjonowania obozu mieścił obozową administrację oraz areszt. - W którym miejscu zostanie wybudowany Memoriał?
Memoriał zostanie wybudowany na działce położonej przy ulicy Kamieńskiego/Swoszowickiej, przylegającej do historycznego terenu KL Plaszow.
- Czy teren zostanie zabetonowany w wyniku budowy Memoriału?
Nie, teren dawnego obozu KL Plaszow pozostanie otwarty, nieogrodzony i zielony. Podczas budowy Memoriału i parkingu (poza terenem poobozowym) ingerencja w naturę zostanie ograniczona do niezbędnego minimum. Utworzenie Memoriału i parkingu ma służyć kontrolowaniu rosnącego ruchu turystycznego i autokarowego wokół terenu poobozowego.
- Czy teren poobozowy zostanie ogrodzony?
Nie, nie zostanie on ogrodzony, a wejście na jego obszar nie będzie biletowane. Bezpośrednia ingerencja w teren poobozowy została ograniczona do minimum. Przewiduje się wyłącznie zabiegi pielęgnacyjne i interwencyjne.
- Czy budowa Muzeum − Miejsca Pamięci nie spowoduje dużego natężenia ruchu turystycznego i komercjalizacji terenu?
Poprzez budowę Memoriału i utworzenie funkcjonalnego zaplecza dla zwiedzających możliwe będzie kontrolowanie chaotycznego ruchu turystycznego, jaki już dzisiaj utrudnia życie mieszkańców terenów położonych wokół dawnego obozu KL Plaszow. Autokary z turystami będą kierowane na wydzielony parking i nie będą blokować ruchu na ulicy Jerozolimskiej i w jej pobliżu. Uregulowanie ruchu turystycznego jest konieczne, ponieważ z roku na rok coraz więcej osób odwiedza dawny niemiecki nazistowski obóz KL Plaszow. Proces ten został spowolniony przez obostrzenia związane z pandemią, ale ponownie przybiera na sile.
- Czy teren byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Plaszow jest parkiem?
Teren byłego obozu o powierzchni ok. 37 ha nie jest parkiem ani w sensie prawnym, ani w potocznym rozumieniu tego słowa. Obszar ten jest wpisany do rejestru zabytków. Jest także cmentarzem wojennym. Na tym miejscu znajdują się dwa cmentarze żydowskie oraz trzy masowe groby i miejsca egzekucji. Na określenie tego terenu, wyznaczonego ulicami Jerozolimską, Lecha, Pańską i Swoszowicką, używamy wyłącznie nazwy obrazującej jego przeszłość: „teren byłego obozu KL Plaszow”.
- Dlaczego miejsce zostanie upamiętnione za pomocą Memoriału, a nie np. Parku Pamięci?
Memoriał został zaprojektowany jako główny budynek muzealny. Usytuowany na działce poza terenem wpisanym do rejestru zabytków, ale sąsiadującej z nim, w miejscu dobrze skomunikowanym, ma wprowadzać odwiedzających w historię miejsca pamięci.
Architekci wykorzystali naturalne ukształtowanie terenu i zaprojektowali obiekt wtopiony w skarpę, ukryty pod ziemią, z widoczną jedynie elewacją frontową. Z tego budynku swego rodzaju tunelem prowadzącym pod ulicą Swoszowicką odwiedzający będą mogli wejść na teren miejsca pamięci. - Jakie cele stawia sobie Muzeum KL Plaszow?
Muzeum stoi na straży pamięci tysięcy ofiar byłego niemieckiego nazistowskiego obozu KL Plaszow. Budowa Muzeum jest podyktowana potrzebą upamiętnienia tragicznej historii tego miejsca i ugruntowania wiedzy o istnieniu obozu i jego ofiarach. Dodatkowo powstanie muzeum ma uchronić okolicznych mieszkańców przed chaosem i utrudnieniami, jakie przynosi niekontrolowany ruch turystyczny. Miejsce pamięci zachowa swój zielony i otwarty charakter.
Muzeum – Miejsce Pamięci KL Plaszow w Krakowie
Niemiecki nazistowski obóz pracy i obóz koncentracyjny (1942-1945) (w organizacji)
Muzeum KL Plaszow jest instytucją kultury Miasta Krakowa, współprowadzoną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką Cookies. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu mechanizmu cookies w Twojej przeglądarce.